Το όραμα για την Κυπριακή θαλάσσια αλιεία μέσα από τη Γαλάζια Οικονομία

Το όραμα για την Κυπριακή θαλάσσια αλιεία μέσα από τη Γαλάζια Οικονομία

Η Γαλάζια Οικονομία αναφέρεται στην αειφόρο χρήση και διατήρηση των θαλάσσιων, εσωτερικών υδάτινων και παράκτιων πόρων για την ασφάλεια τροφίμων, τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης και την οικονομική ανάπτυξη των χωρών. Πρόκειται για την αλιεία, την υδατοκαλλιέργεια, τα ορυκτά, την ενέργεια, τις μεταφορές, το εμπόριο, την εκμετάλλευση των θαλάσσιων βυθών, τη διαχείριση των παράκτιων ζωνών, τον τουρισμό, τη θαλάσσια βιοτεχνολογία, καθώς και την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Το σημαντικότερο είναι ότι συμβάλλει στην αναβάθμιση του τρόπου ζωής μέσα από τις παραπάνω δραστηριότητες.

Τάσεις στην Παγκόσμια και Ευρωπαϊκή αλιεία

Με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία από την Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO), το 2016, η παγκόσμια παραγωγή ψαριού (σύλληψη και υδατοκαλλιέργεια) ανήλθε σε 171 εκατ. τόνους, με την σύλληψη να αντιπροσωπεύει μερίδιο 53% και την υδατοκαλλιέργεια το 47%. Με την αλιευτική παραγωγή ψαριών από σύλληψη να παραμένει σχετικά στατική από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, η υδατοκαλλιέργεια έχει διαχρονικά συμβάλλει καθοριστικά στην εντυπωσιακή αύξηση της προσφοράς ψαριών για ανθρώπινη κατανάλωση. Έμφαση όμως στην υδατοκαλλιέργεια θα δοθεί σε άλλο άρθρο μας, αφού αποτελεί ένα θεμελιώδη υφιστάμενο τομέα της γαλάζιας οικονομίας.

Η παγκόσμια συνολική αλιευτική παραγωγή ανήλθε σε 91 εκατ. τόνοι το 2016, παρουσιάζοντας μικρή μείωση συγκριτικά με το 2011. Ωστόσο, η Μεσόγειος και η Μαύρη Θάλασσα χαρακτηρίζονται από υψηλό ποσοστό μή βιώσιμων αποθεμάτων, σε συνδυασμό με την υπεραλίευση. Αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό αφού καταδεικνύει το μέγεθος του προβλήματος των αποθεμάτων ειδικά στη Μεσόγειο Θάλασσα και την ανάγκη για στροφή σε μια βιώσιμη ‘γαλάζια’ αλιεία.

Ο αλιευτικός στόλος των 23 παράκτιων χωρών-μελών της ΕΕ αριθμούσε 63.976 ενεργά σκάφη το 2015. Η άμεση απασχόληση ανερχόταν σε 152.700 αλιείς, που ισοδυναμούσαν με 114.863 αλιείς πλήρους απασχόλησης. Ο μέσος ετήσιος μισθός ανά εργαζόμενο πλήρους απασχόλησης υπολογίζεται σε 24.800 ευρώ, και κυμαίνεται από 1.400 ευρώ στην Κύπρο έως 75.000 ευρώ στο Βέλγιο. Η μικτή προστιθέμενη αξία για τον στόλο της ΕΕ (εκτός της Ελλάδας) ανήλθε σε 3,9 δισ. ευρώ και τα μικτά κέρδη (εκτός επιδοτήσειων) σε 1,6 δισ. ευρώ.

Να σημειωθεί ότι το 74% του ενεργού αλιευτικού στόλου της ΕΕ αποτελείται από μικρά σκάφη παράκτιας αλιείας και το 26% αποτελείται από μεγάλα σκάφη βιομηχανικής αλιείας. Η Ελλάδα διαθέτει το μεγαλύτερο αριθμό σκαφών παράκτιας αλιείας που ανέρχεται σε 14.538, ενώ ακολουθούν η Ιταλία με 8.710 και η Πορτογαλλία με 7.331 σκάφη. Ωστόσο, αν και η παράκτια αλιεία αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο ποσοστό του Ευρωπαϊκού αλιευτικού στόλου, η οικονομική της απόδοση παραμένει σχετικά στάσιμη ενώ ο αριθμός των σκαφών έχει μειωθεί την τελευταία δεκαετία.

Ο τομέας της αλιείας στην Κύπρο

Ο αλιευτικός τομέας στην Κύπρο αποτελείται από την παράκτια αλιεία, που απασχολεί το μεγαλύτερο ποσοστό των αλιέων της Κύπρου, την αλιεία της τράτας βυθού και την πελαγική αλιεία που αποτελείται κυρίως από την αλιεία ξιφία και τόνου. Σκάφη μήκους 4 έως 12 μέτρων αποτελούν την παράκτια αλιεία, άνω των 12 μέτρων την πολυδύναμη αλιεία (αλιεία ξιφία και τόνου) και άνω των 18 μέτρων την αλιεία με τράτες βυθού. Εκτιμάται ότι για το 2017 ο συνολικός αριθμός ενεργών σκαφών ανέρχονταν περίπου σε 800, εκ των οποίων τα 762 είναι μικρά σκάφη παράκτιας αλιείας. Ο αριθμός των εργαζομένων ανέρχεται αντίστοιχα σε 1.205 που ισοδυναμούν με 705 εργαζομένους πλήρους απασχόλησης. Ο κλάδος αποτελείται αποκλειστικά από μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις άνω της μίας γενιάς.

Η αλιεία στην Κύπρο στοχεύει δύο κατηγορίες ψαριών: τα μεγάλα πελαγικά είδη και τα βυθόβια είδη. Τα βυθόβια είδη αποτελούν είδη όπως το μπαρπούνι, τον σκάρο, την κουρκούνα, τη στρίλια, τη γόππα, το λυθρίνι, το φαγκρί, τη μαρίδα, τον σορκό, τον ορφό, τη συναγρίδα, το χταπόδι, τη σουπιά και άλλα. Τα μικρά πελαγικά αποτελούν είδη όπως τη στρογγυλόρεγγα, το κολιό, τη σαρδέλλα και το σαυρίδι, ενώ τα μεγάλα πελαγικά είδη αποτελούνται από είδη όπως ο ξιφίας, ο μακρύπτερος τόνος και ο ερυθρός τόνος.

Με βάση στοιχεία του Ετήσιου Απολογισμού για την Αλιευτικό Στόλο στην ΕΕ το 2017, η ετήσια συνεισφορά του κυπριακού αλιευτικού τομέα σε έσοδα ανέρχεται περίπου στα 7 εκατ. ευρώ, και παρουσιάζει κάμψη σε σχέση την τελευταία δεκαετία, ενώ ο κλάδος σε όρους μικτού και καθαρού κέρδους χαρακτηρίζεται ως ζημιογόνος (2017 Annual Economic Report on the EU Fishing Fleet).

Η αρνητική οικονομική κατάσταση σημαίνει ότι ο Κυπριακός στόλος ενδέχεται να αντιμετωπίσει δυσκολίες στο μέλλον για τη διατήρηση του στόλου. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει στην παύση της δραστηριότητας πολλών σκαφών κυρίως μικρής κλίμακας. Οι παράγοντες πίσω από αυτό είναι η αύξηση των δαπανών (κυρίως για επισκευές και συντήρηση, κόστος ενέργειας και άλλα μεταβλητά έξοδα όπως για μισθούς) και ταυτόχρονα η μείωση της αξίας αλιευτικής παραγωγής. Οι μέσες τιμές αλιευμάτων παρουσιάζουν μια πτωτική τάση από το 2011, κυρίως λόγω της χρηματοπιστωτικής κρίσης και της μειωμένης αγοραστικής δύναμη των καταναλωτών. Ωστόσο, παραμένουν συγκριτικά σε υψηλά επίπεδα σε σχέση με άλλες μεσογειακές χώρες, λόγω κυρίως του εμπορικού ελλείμματος που αντιμετωπίζει η χώρα σε φρέσκα προϊόντα.

Περίπου 1.500 τόνοι ψάρι αλιεύονται κάθε χρόνο στα Κυπριακά θαλάσσια ύδατα. Ο τομέας της αλιείας δεν συνεισφέρει σημαντικά (λιγότερο από 0,5%) στο Κυπριακό ΑΕΠ. Ωστόσο, είναι ένας σημαντικός τομέας για τις εξαρτώμενες από την αλιεία περιοχές για άμεση απασχόληση (πλοιοκτήτες και μέλη του πληρώματος) και βοηθητικές υπηρεσίες, όπως ψαροταβέρνες και εστιατόρια, ιχθυοτροφεία, μηχανολογικές επισκευές, επισκευές και κατασκευές σκαφών καθώς και τον αλιευτικό τουρισμό.

Τα κυριότερα προβλήματα βιωσιμότητας που αντιμετωπίζει σήμερα ο αλιευτικός τομέας της Κύπρου είναι η χαμηλή παραγωγικότητα των νερών, η ρύπανση αλλά και η έλλειψη ζωτικού αλιευτικού χώρου λόγω της Τουρκικής κατοχής και των Βρετανικών Βάσεων, των τουριστικών θαλάσσιων δραστηριοτήτων, των μονάδων υδατοκαλλιέργειας αλλά και των προστατευόμενων περιοχών. Επίσης, η υπεραλίευση, η έλλειψη επαγγελματικής κατάρτισης σε νέες μεθόδους αλίευσης, η παρουσία ξενικών ειδών και η δυσκολία του λαού να δεχθεί νέα είδη στη διατροφή του. Πρακτικό πρόβλημα αποτελεί και η λεηλασία του δολώματος και των αλιευμάτων από δελφίνια, χελώνες και φώκιες.